راه رسیدن به آسایش

راه نیل به آسایش

از آثار شهید متفکر اُستاد مرتضی مطهری

بسم الله الرحمن الرحیم

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذّکَرٍ أوْ اُنْثیٰ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوٰۃً طَیِّبَۃً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أجْرَهُمْ بِأحْسَنِ ما کانوا یَعْمَلونَ (نحل-آیه 91)

انسان به حسب خلقت و طبیعت  غرایزی که در وجود وی نهاده شده، احتیاجات و نیازمندیها و ناتمامی هایی دارد و ناچار است آنها را به وسیله مواد و اشیای مورد نیاز رفع کند، و همین احتیاجات و نیازمندیهاست که این همه افراد را به تکاپو و فعالیت و گرد آوردن وسایل مورد نیاز وادار می نماید.

ابتدائاً این طور بنظر می رسد که یگانه راه جلب آسایش و فرار از ناراحتی، جمع کردن و گرد آوردن اسباب و لوازم و مواد خارجی است و لهذا بسیاری از مردم تمام نیروی خویش را صرف همین کار می کنند و بر چیز دیگری نمی پردازند و این طور گمان می کنند که هر اندازه وسایل، فراهم تر و زیادتر باشد لذت و کامیابی زیادتر خواهد بود و به هر نسبت که از میزان وسایل کسر شود، به همان نسبت از سعادتشان کسر می شود.

اما این نظریه یک نظریه ابتدایی و کودکانه است. البته جای تردید نیست که انسان برای ادامه حیات خویش به خارج نیازمند است و مواد خارجی در ایجاد آسایش و لذت برای انسان دخیل اند. قرآن کریم می فرماید: آنچه در زمین از نعمتها و موهبتها خلق شده، برای استفاده کردن و بهره بردن شماست. بعلاوه پیشرفت در زندگی و تکمیل ابزار و اسباب آن نیز مطلوب و ممدوح است، اما این گمان که تنها با گرد آوردن وسایل و مواد بیروح می توان سعادت و آسایش را تأمین کرد نیز غلط است.

اگر حالات یک نفر را در نظر بگیریم و خوشی ها و ناخوشی ها و لذات و اندوه های وی را بسنجیم ، آنگاه با یک نظر دقیق علل آنها را جستجو نماییم، به این نتیجه خواهیم رسید که فقط قسمت کمی از ناراحتی ها مربوط به فقدان وسایل است و منشأی بیشتر آنها عوارض و حالات و صفات روحی شخص است. ما بسیاری از اشخاص را دیده ایم که با داشتن وسایل محدود و مختصر یک عمر به خوشی و شادمانی زندگی کرده اند، جهان از دریچه چشم آنها بوستانی بوده زیبا پر از گل و لاله ،به همه چیز به نظر رضایت و خوشنودی نگریسته اند و بالاخره آن نتیجه را که از زندگی و ثروت و مکنت و تمدن، مطلوب است ( یعنی آسایش ) گرفته اند. در مقابل، کسانی نیز دیده می شوند که همه گونه وسایل برای آنها محیاست و از آخرین ثمرات تمدن بهره مند می باشند از لوازم طرب و واجبات آسایش کسری ندارند، در عین حال در نهایت ناراحتی و فشار روحی بسر می برند. مردم گمان می کنند که آنها در بهشتند امام خودشان می دانند که در چه جهنمی زندگی می کنند. آیا علت این امر چیست ؟ پس راه تحصیل آسایش کدامست؟. البته این نکته به ما آنقدر می فهماند که تنها واجد بودن مال و ثروت و گرد آوردن وسایل ، آسایش انسان را تأمین نمی کند، آسایش و سعادت از اعماق روح و باطن ذات انسان باید سرچشمه بگیرد. ملای رومی در همین زمینه می گوید:

                          راه لـــذت از درون دان نـــــز بـــــرون

                                                            احمقی دان جستن از قصرو حـصن

                          آن یکی درکنج زندان، مست و شاد

                                                            آن دگـر در بـــاغ، تــــرش و بی مــراد

البته منظور این نیست که باید پشت پا به همه چیز زد و لاقیدی را پیشه ساخت و تمدن اساساً موهوم است و یا در مورد تعدیات نباید احقاق حقوق کرد ، بلکه منظور این است که تنها با تجهیزات مادی نمی توان بشر را خوشبخت ساخت، یک قسمت تجهیزات روحی و اخلاقی نیز لازم است. همانطور که ابتدائا نیز اشاره شد پیشرفت و ترقی در زندگی ، مطلوب و ممدح است و از نظر قانون اسلام لاقیدی و کَلّ بر مردم شدن حرام است، احقاق حقوق و دفع ظلم واجب است .

بشر امروز از لحاظ تمدن و تسخیر قوای طبیعت با بشر اعصار گذشته قابل مقایسه نیست ، لکن متأسفانه از لحاظ نتیجه ای که از همه اینها باید عاید شود، بلکه چندین مرحله عقبتر رفته ، همین ابزار و آلات که باید وسیله رفاه و آسایش باشد موجب بیچارگی و بدبختی و نگرانی شده.اینها همه از آن جهت است که در قسمت های روحی و اخلاقی عقب نشینی کرده. اساساً اگر نیروی روحی و اخلاقی موجود نباشد ، تمدن نیز پیشرفت نخواهد کرد. اگر به تاریخ مراجعه شود روشن می شود که مخترعین و مکتشفین بزرگ و علما و فلافسه مصلحین و ادبا و نویسندگان و شعرا عالی مقام و تمام آن کسانی که به پیشرفت مدنیت کمک کرده اند و آثار سودمندی از خود باقی گذاشته اند همان ها هستند که از دایره هوا و هوس قدم برون گذاشته اند و پا بند اصول اخلاقی بوده اند. بنابراین چه از لحاظ آسایش فردی و چه از لحاظ مدنیت اخلاقی ، اخلاق صالح لازم است.

از این جهت است که پیغمبر عظیم الشأن اسلام فایده و منظور بعثت و قیام الهی خویش را کامل کردن اخلاق شایسته معرفی می کند ، می فرماید : بُعِثْتُ لِاُتَمِّمَ مَکارِمَ الْاَخْلاقِ . پیغمبر اسلام تمام کوشش ها و مجاهدت های خود را در راه ریشه کن کردن رذایل اخلاقی و از بین بردن منابع فساد اخلاق به کار می برد. آن بزرگوار با نور وحی دریافته بود که  رمز خوشبختی و عزت و بزرگواری و کلید سعادت دنیا و آخرت در پاکیزه کردن روح است.

در نظر اسلام اخلاق نیکو از همه چیز پرارزش تر و سنگین بها تر است. پیغمبر اکرم فرمود : أثْقَلُ شَیْءٍ یوضَعُ فِی الْمیزانِ حُسْنُ الْخُلْقِ یعنی سنگین ترین چیز ها در میزان عدل الهی، اخلاق نیکوست. در سوره "والشمس" پس از تأکیدات بسیار و ذکر چندین قسم می فرماید: به طور تحقیق کسانی که روح خود را پاکیزه نمودند رستگار شدند و بعکس، کسانی که روح خود را آلوده ساختند  زیان کار شدند.

دیانت مقدسه اسلام در عین اینکه در باب تهذیب نفس و اخلاق دستور های مؤکد صادر فرمود، از بعضی نظریه های افراطی که در میان بعضی طوایف دیده می شود و یا بعضی دستور های مخلّ به نظام اجتماع که در سایر ادیان دیده می شود مبراست .

از قضا ایرانیان قدیم نیز به حسن اخلاق مشهور و معروف بوده اند . هرودوت ، مورخ معروف یونانی که در حدود قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد مسیح می زیسته و از نزدیک ناظر اوضاع و احوال ایرانیان بوده ، با آنکه در آن اوقات روابط سیاسی ایران و یونان به واسطه یک سلسله جنگ ها تیره بوده و ایران خصم یونان به شمار می آمده، در باب ایرانیان و ارزشی که برای مقام ارجمند اخلاق قائلند، می گوید :

ایرانیا در هر کسی که صفات نیک می یابند به دیده احترام می نگرند، هر چند که دشمنشان باشد. کورش می گوید : ایرانیان صفات نیک خود را با تمام ثروت شام و آشور برابر نمی کنند.  

از همه مهتر و بالا تر شهادت وجود مقدس رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم است به پاک فطرتی ایرانیان، آنجا که می فرماید : لَوْکانَ الْعِلْمُ مَنوطاً بِالثُّرَیّا لَنالَهُ أیْدی رِجالٍ مِنْ فارِسَ و بعد ها تاریخ گواه این گفتار شد. ایرانیان بیش از سایر ملل از دیانت مقدس اسلام استقبال کردند و آن را با جان و دل پذیرفتند، هیچ ملتی – حتی خود اعراب – به این اندازه استقبال نکردند. غالب تالیفات و تصنیفات مفیدی که در رشته های مختلف علوم اسلامی شده ،از ادبیات نثر و نظم ، فقه ، حدیث ، کلام ، منطق ، فلسفه ، به وسیله ی رجال دانشمند و متدین ایرانیِ اسلامی شده. مخصوصاً ایرانیان از ابتدا به اخلاص و ارادت نسبت به خاندان پیغمبر صلّی الله علیه و آله و آل علی علیه السلام معروف بودند.

امروز هم یگانه کشوری که رسماً افتخار تشیع را دارد ، کشور ایران است.

امید است  در این ایام که می رود آرزوی اصلاحات جامعه عمل بپوشد، این رخوت و سستی و بی اطلاعی از روح تعلیمات عالیه اسلامی و فساد اخلاقی که نتیجتاً پیدا شده از بین برود و یک نهضت دینی و اخلاقی در سراسر کشور شروع شود و در پرتوی دستورهای متین و حکیمانه و عادلانه اسلام سعادت دنیا وآخرت نصیب همه افراد گردد.